Cumhurbaşkanı Kanun Çıkarabilir mi? Küresel ve Yerel Perspektiflerden Derinlemesine Bir Bakış
Bazı sorular vardır ki hem siyasetle ilgilenenlerin hem de gündemi uzaktan takip edenlerin aklını kurcalar. “Cumhurbaşkanı kanun çıkarabilir mi?” sorusu da tam olarak böyle bir sorudur. Sadece hukuki bir mesele olmaktan öte, demokrasinin işleyişini, devletin gücünü ve halkın iradesini doğrudan ilgilendirir. Eğer sen de benim gibi meseleleri farklı açılardan ele almayı seviyorsan, gel birlikte bu sorunun cevabını hem küresel hem yerel bağlamda keşfedelim.
Küresel Perspektiften Cumhurbaşkanının Rolü: Güç Denge Oyunu
Dünyadaki siyasi sistemler çeşitlilik gösterse de hemen hepsinde yasama, yürütme ve yargı organları arasında bir güç dengesi vardır. Cumhurbaşkanının kanun çıkarıp çıkaramayacağı sorusu da bu güç ayrımının nasıl tasarlandığıyla ilgilidir.
Parlamenter sistemlerde (örneğin Almanya, İtalya ya da Hindistan’da) cumhurbaşkanı genellikle sembolik bir figürdür. Yasaları çıkarma yetkisi parlamentoya aittir. Cumhurbaşkanı yalnızca kabul edilen yasaları onaylar veya sembolik bir şekilde yayımlar. Bu durum, yasama yetkisinin tamamen halkın seçtiği temsilcilerde kalmasını sağlar.
Başkanlık sistemlerinde (örneğin ABD ve Brezilya’da) ise durum biraz daha karmaşıktır. Başkan, yasama organı olan parlamentoya doğrudan yasa çıkarma yetkisine sahip değildir. Ancak kanun teklif edebilir, yasaları veto edebilir veya yürütme yetkisine dayanarak başkanlık kararnameleri yayımlayabilir. Bu kararnameler, belirli konularda yasa gücünde olmasa da önemli etkiler yaratır.
Yürütme Kararnameleri: Yasa Değil Ama Etkili
Örneğin ABD’de başkanlar, federal yasalarla çelişmemek şartıyla “executive order” adı verilen kararnameler yayımlayabilir. Abraham Lincoln’ün 1863’te imzaladığı “Emancipation Proclamation” (Köleliğin kaldırılması bildirgesi) ya da Joe Biden’ın iklim değişikliği konusundaki düzenlemeleri bu türdendir. Bunlar doğrudan kanun değildir ama yasama organı yeni bir düzenleme yapana kadar etkili olabilir.
Türkiye’de Cumhurbaşkanının Yetkileri: Anayasal Sınırlar İçinde Güç
Türkiye özelinde bu sorunun yanıtı 2017 anayasa değişikliğiyle önemli ölçüde değişmiştir. Parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesiyle birlikte yürütme yetkisi tamamen Cumhurbaşkanı’na verilmiştir. Ancak yasama yetkisi hâlâ Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) aittir.
Yani kısa cevabı verirsek: Cumhurbaşkanı doğrudan kanun çıkaramaz. Kanun yapmak TBMM’nin yetkisindedir. Fakat Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarabilir. Bu kararnameler, yürütmeye ilişkin konularda düzenleme yapma yetkisi sağlar. Ancak bazı önemli sınırları vardır:
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Sınırları
- Kanunla düzenlenmiş bir konuda kararname çıkarılamaz.
- Kanun ile kararname çatışırsa kanun geçerlidir.
- Temel hak ve özgürlükler, siyasi haklar ve anayasal konular kararnamelerle düzenlenemez.
Örneğin Cumhurbaşkanı, bir bakanlığın teşkilat yapısını düzenleyebilir ya da bir devlet kurumunun görev tanımını belirleyebilir. Ancak vergi koyamaz, ceza yasası çıkaramaz veya anayasal hakları değiştiremez. Bu tür düzenlemeler yalnızca TBMM’nin kabul ettiği yasalarla mümkündür.
Gerçek Hayattan Bir Örnek: Ekonomi Politikaları
Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin etkisini en net ekonomi politikalarında görebiliriz. 2018’den sonra Cumhurbaşkanı kararıyla bazı bakanlıkların birleşmesi, yeni ofislerin kurulması ve kamu kurumlarının görev tanımlarının değişmesi gibi birçok düzenleme yürürlüğe girdi. Ancak vergilerin artırılması, yeni ekonomik yaptırımların konması gibi konular hâlâ meclis onayına bağlıdır. Bu da kararname ile kanun arasındaki farkı net biçimde ortaya koyar.
Kültürel ve Toplumsal Bakış: “Güç” Nasıl Algılanıyor?
Cumhurbaşkanının kanun çıkarma yetkisi konusundaki tartışmalar, sadece hukukla değil, toplumların siyasal kültürüyle de ilgilidir. Bazı ülkelerde güçlü lider figürü, halk tarafından istikrar sembolü olarak görülür. Bu nedenle yürütmenin geniş yetkilere sahip olması desteklenir. Bazı toplumlarda ise yasama organının üstünlüğü demokrasiyle eş anlamlı kabul edilir ve yürütmenin sınırlandırılması savunulur.
Türkiye’de de bu konuda farklı görüşler vardır. Kimi vatandaşlar hızlı karar alma yeteneğini önemserken, kimileri yasama denetiminin zayıflamasından endişe eder. Aslında bu çeşitlilik, demokrasinin doğasında vardır: Farklı sesler, farklı dengeler yaratır.
Sonuç: Yasa Yapmak Halkın İşidir
Sonuç olarak, Cumhurbaşkanı kanun çıkaramaz ama yürütmeye dair önemli düzenlemeler yapabilir. Yasama yetkisi, demokrasinin kalbinde yer alır ve bu yetki doğrudan halkın seçtiği temsilciler aracılığıyla kullanılır. Bu da “kanun”u sadece bir devlet aracı olmaktan çıkarır, toplumsal iradenin yansıması haline getirir.
Peki sen ne düşünüyorsun? Cumhurbaşkanının yetkileri daha geniş mi olmalı yoksa mevcut sınırlar korunmalı mı? Yorumlarını paylaşarak bu önemli tartışmada sen de sesini duyur.